Jak robić zdjęcia lustrzanką analogową?

Wstęp

Miło mi że chcesz zacząć przygodę z fotografią tradycyjną.
Dowiesz się tutaj podstaw niezbędnych do prawidłowego robienia zdjęć w pełni manualną lustrzanką (automaty, półautomaty, aparaty z elektroniką pomijam). Wyjaśnię Ci co i jak trzeba ustawić, jaki film dobrać, jakich użyć obiektywów w zalezności od tego co chcesz fotografować.
W artykule będzie teoria i sporo techniki.

Zajrzyj koniecznie do Słowniczka - posługuję się technicznym i potocznym słownictwem, często wymieniam różne nazwy części aparatu, więc znajomość tych pojęć będzie Ci potrzeba. Słownik

Jeśli fotografia tradycyjna bardzo Cię wciągnie i chciałbyś mieć własną ciemnię, możesz zacząć na początek od mojego artykułu:Ciemnia

Zaczynamy!

Na początek wyjaśnijmy sobie nazwę "lustrzanka analogowa". Otóż jest to błędne określenie. Przyjęło się tak mówić, ale prawidłowo jest "lustrzanka tradycyjna" lub "aparat tradycyjny". Aparaty te dzielimy na 3 główne grupy przez wzgląd na rodzaj używanego negatywu.

- mały obrazek (aparaty np. Zenit E, Praktica MTL-5B, Canon EOS-300) na film 135, zwany 35mm, zawierający 24 lub 36 klatek. Wielkość fizyczna klatki około 36x24mm. To najbardziej popularny format i na nim będę się skupiał w tym arykule.
- średni format (aparaty np. Start 66, Mamiya 645, Lubitel czy Pentacon Six) na film 120, szeroka taśma, wielkość klatki np. 6x6cm, 6x4,5cm.
- wielki format, negatywy wielkości 9x12cm, 13x18cm, 18x24cm. Duże, prawda?

Im większy format, tym wyższa szczegółowość obrazu. Jednak nie należy popadać w skrajności - małym obrazkiem zrobiono tysiące jak nie setki tysięcy bardzo dobrych zdjęć.

Pierwsze modele lustrzanek mało obrazkowych były w pełni manualne, nie posiadały żadnej automatyki. Z czasem zaczęto wprowadzać unowocześnienia jak np. automatyczne przewijanie filmu, wyświetlacze pokazujące stan parametrów, automatyczne odczytywanie czułości filmu, programy tematyczne, auto-focus, automatyczny dobór parametrów ekspozycji i inne udogodnienia.

Wybór aparatu fotograficznego

Jeśli jeszcze nie wybrałeś swojej lustrzanki, mogę z czystym sumieniem polecić Ci Praktikę MTL-5B, posiada matówkę z mikrorastrem i klinem, co bardzo ułatwia ostrzenie. Ma duży zakres czułości filmu i czasów naświetlania. To w pełni ręczny aparat bez automatyki. Posiada wbudowany światłomierz i stopkę na lampę błyskową. Wizjer pokrywa prawie cały kadr (tzn. że patrząc przez wizjer na filmie zarejestruje się dokładnie to co widzisz. W aparatach Zenit przez wizjer nie było widać całej rejestrowanej sceny, przez co trzeba było mieć nieco doświadczenia i wyczucia). Jeśli masz wybierać między Zenitem a Praktiką - bierz tą drugą. I jeszcze jedna bardzo ważna sprawa - do tego aparatu podepniesz tanie i bardzo dobre obiektywy na gwint M42. Jest ich duży wybór, a zakres cenowy jest na przystępnym poziomie, szczególnie dla osób nie dysponujących dużą gotówką.

Szeroki wybór asortymentu fotograficznego znajdziesz na znanym portalu aukcyjnym, ale możesz także rozejrzeć się za komisami foto w swoim mieście lub pójść na giełdę fotograficzną. Można porozmawiać ze sprzedawcą, na pewno coś doradzi, pomoże, weźmiesz aparat do ręki, obejrzysz, zobaczysz jak Ci leży w ręku. Chociaż kiedyś nie bardzo myślano o ergonomii :( Jednak przyjemność robienia zdjęć takim cackiem wszystko rekompensuje.

Wybór obiektywu do zdjęć

To jest bardzo szeroki temat. W tej chwili napiszę tylko w skrócie, że jeśli nie miałeś do czynienia z fotografią, wybierz jakiś model obiektywu standardowego, o ogniskowej 50-58mm. To są bardzo uniwersalne obiektywy. Nie kupuj zoom'a.
Ja preferuję tzw. zoom nożny. Jeśli chcę mieć zbliżenie - przybliżam się z aparatem. Jeśli chcę ująć szerszy kadr - cofam się. Oczywiście nie zawsze jest miejsce, ale zważ na to, że obiektyw stałoogniskowy jakim jest np. SMC Takumar 55mm to lepszej jakości obraz od zoom'a i o wiele jaśniejszy. Naprawdę miło fotografuje się szkłem o jasności np. 1:1.8 , a w pochmurny, ciemny dzień lub w mieszkaniu takie obiektywy są nie ocenione!

Pokrętła, przyciski, przełączniki, dźwignie

Najważniejsze elementy aparatu fotograficznego:

1. Pokrętło ustawiania czasów oraz pierścień ostrości na obiektywie
2. Pokrętło/suwak ustawiania czułości włożonego filmu
3. Dźwignia naciągu negatywu
4. Spust migawki

AD1. Ustawienie czasu naświetlania odbywa się pokrętłem na aparacie (zazwyczaj po lewej stronie patrząc na korpus z góry). Jest tam np. 1/1000s, 1/500s, 1/250s, 1/125s, 1/60s, 1/30s, 1/15s, 1/8s, 1/4s, 1/2s, 1s. Może być więcej czasów do wybrania, może być mniej. Literka B oznacza tryb Bulb - migawka jest otwarta tak długo jak wciśnięty jest spust (przycisk wyzwalający migawkę). Im krótszy czas tym niższe ryzyko poruszonego zdjęcia. Długie czasy naświetlania można wykorzystać artystycznie lub jeśli fotografujesz np. nocą a aparat masz na statywie. Parę przykładów użycia różnych czasów naświetlania: przy fotografowaniu ludzi lepiej nie używać czasów dłuższych niż 1/100 sekundy. Choć na upartego zrobisz portret przy 1/30s, ale gdy masz ograniczoną liczbę klatek i nie możesz podejrzeć zdjęcia jak to ma miejsce w aparatach cyfrowych - po prostu nie ryzykuj. Fotografia zwierząt w ruchu - 1/250 - 1/500s. Ptaki w locie lub podrywające się do lotu - 1/1000s powinna zagwarantować dobre zamrożenie ruchu.

AD2. Bardzo ważna czynność to ustawienie czułości filmu w aparacie, gdyż jeśli włożysz film o czułości 100, a na aparacie będziesz mieć ustawioną czułość 200, to zdjęcia wyjdą niedoświetlone.

AD3. Zazwyczaj z prawej strony korpusu, metalowa lub z bakelitu (twarde tworzywo sztuczne), służy do naciągania filmu przed zrobieniem zdjęcia. Należy ją z wyczuciem, pewnym ruchem odciągnąć. Usłyszysz pewnie dźwięk mechanizmów przewijających film. Po naciągnięciu, negatyw jest przesunięty tak, że można naświetlić kolejną klatkę. Jednocześnie film jest napięty - naciągaj film tylko przed zrobieniem zdjęcia. Pozostawienie aparatu z naciągniętym filmem przez dłuższy czas może spowodować poluzowanie napięcia i przez to zdjęcie może naświetlić się z "artefaktami" lub być delikatnie zniekształcone. (Film traci po pewnym czasie swoją sprężystość)

AD4. Przesłonę ustawia się łatwo pierścieniem na obiektywie. Może się zdarzyć, że obracając pierścień przesłony nie będzie "pracowała" przesłona w obiektywie. Nie martw się, to normalne. Jeśli aparat jest sprawny, przymknie przysłonę na ułamek sekundy w momencie wyzwolenia migawki. Zupełnie otwarta przesłona w aparacie przy ustawionej przesłonie np. F8 jest dla Ciebie i aparatu bardzo pomocna. Ty widzisz jasny obraz przez wizjer, aparat lepiej mierzy światło. Niektóre obiektywy posiadają przełącznik pracy przesłony, tak że jeśli ustawisz sobie np. F5.6 to przesłona będzie tak ustawiona cały czas. Zobaczysz w wizjerze cimniejszy obraz, a w wypadku matówki z klinem może się okazać nie możliwe ustawienie ostrości. Podobnie może być zachwiana praca światłomierza.

O negatywach

Są barwne (kolorowe) i czarno-białe. Oba typy można wywoływać w fotolabach lub samodzielnie.

Jeśli chcesz zrobić własną ciemnię, zacznij od filmów czarno-białych. Takie filmy w domowej ciemni jest o wiele łatwiej wywołać niż barwne - przynajmniej w momencie kiedy prawie nic o tym nie wiesz. Poza tym sprzęt będzie tańszy i chemia.

Jeśli chcesz robić zdjęcia czarno-białe i wywoływać je w fotolabach, zapytaj w swoim fotolabie o rodzaje negatywów które wywołują w maszynach. Będziesz pewnie musiał kupić odpowiedni negatyw. Nie każdy negatyw cz-b nadaje się do fotolabu, ponieważ maszyny zazwyczaj pracują w procesie C-41. Spotkałem się z sytuacją, że wywołanie "egzotycznego" negatywu (w procesie innym od C-41) musiało się odbyć ręcznie i kosztowało ponad 25zł - to około 3x więcej co za proces C-41.

Ciekawostka odnośnie wywoływania na przyszłość: istnieje technika krzyżowego wywoływania, tzw. cross-processing. To dla zaawansowanych - poszukaj w sieci, gdyż ja się tym nie zajmowałem.

Porady ogólne o robieniu zdjęć

Dbaj o aparat, przechowuj go w suchym miejscu. To szczególnie tyczy się obiektywów! Nie używany chroń przed kurzem. Zwróć uwagę aby przednia soczewka obiektywu zawsze była czysta. Stosuj osłonę przeciwsłoneczną (tulipan) - nawet jak nie ma słońca czy fotografujesz w pomieszczeniu. Ona uchroni soczewkę przed ewentualnymi uszkodzeniami i zabrudzeniami. Pilnuj aby nie zabrudzić soczewki obiektywu. Kiedy nie robisz zdjęć, zakładaj na obiektyw zaœlepkę - dekielek.
Dbaj o czystość komory w której jest film. Przy każdej zmianie filmu przedmuchaj aparat. /br> Nie dotykaj palcami lustra i matówki. Upewnij się że prawidłowo zamontowałeś obiektyw i Ci nie odpadnie :) Matówka w ogóle jest trudna do czyszczenia, więc na nią szczególnie uważaj.

I jeszcze jedno, strasznie popularne zjawisko:
Filtr UV jako osłona obiektywu. NIGDY! Do osłaniania obiektywu używaj dekielka, tulipana i ROZUMU. Bez urazy :) Jakikolwiek filtr na obiektywie jest dodatkowym, niekoniecznie dobrej jakości ogniwem w układzie optycznym i może negatywnie wpłynąć na jakość obrazu, mogą powstać np. duszki czy bliki na zdjęciu. Jedyne usprawiedliwienie dla filtru UV to fotografia w górach, gdzie promieniowanie ultrafioletowe może nam "popsuć" zdjęcia.
Tak więc filtry używamy z głową. Ich działanie opisane jest w Słowniczku.

Gdy zakładasz film do aparatu, zwróć szczególną uwagę na prawidłowe zamocowanie końcówki filmu na szpuli aparatu. Zanim zamknięsz pokrywę - naciągnij dźwignię i wciśnij spust migawki. Sprawdzisz w ten sposób czy film się trzyma. Następnie zamknij pokrywę i zrób 2-3 zdjęcia - po prostu naciągnij film i wyzwól migawkę - chodzi o to aby prześwietlona część filmu przewinęła się na szpulę i gdy będziesz chciał zrobić już normalne zdjęcie to będziesz miał gotowy nienaświetlony jeszcze negatyw.

Kiedy naświetlisz cały film, musisz go przewinąć spowrotem do pojemniczka-kapsułki. Nie otwieraj od razu klapy, bo prześwietlisz sobie cały film! Aparaty mają różną konstrukcję, więc nie opiszę tej czynności krok po kroku, musisz skorzystać z instrukcji aparatu lub kogoś zapytać - najlepiej osobę od której kupiłeś aparat.

Robimy zdjęcie!

Masz już aparat, podpięte szkło, założony film, wiesz już bardzo dużo co i jak się robi - a teraz dowiesz się jak robić zdjęcia. To takie banalne - pomyślisz. A jednak nie do końca. Bo można zrobić fotkę albo fotografię :)

Skadruj zdjęcie - Ustaw wstępnie ostrość. Przemyśl dobrze kadr. Czy na pewno chcesz zrobić zdjęcie? Używaj zoom'a nożnego. Stosuj technikę złotego podziału (patrz Słowniczek). Buduj kompozycję - zastanów się co chcesz pokazać. Pamiętaj, nie masz w body monitorka ani przycisku 'delete' :)

Zwróć uwagę na oświetlenie - czy scena jest równomiernie oświetlona, czy nie będziesz mieć prześwietleń albo niedoświetleń, czy komuś nie "wystaje" z głowy z drzewo gdy robisz portret, jakie masz tło, czy ładnie się rozmywa i czy pierwszy plan jest dobrze odcięty od tła? Jesli fotografujesz architekturę - trzymaj pion! Źle wygląda efekt walących się budynków. Fotografujesz krajobraz, naturę - też trzymaj pion! Nie przechylaj aparatu bez potrzeby.

A teraz zmierz światło - w różnych aparatach w różny sposób włącza się światłomierz. Różnie też wygląda. W Praktice MTL 5B pod spustem migawki jest dźwignia, która gdy się ją wciśnie, uruchamia światłomierz. Efekt pomiaru światła widać przez wizjer w postacji wychylającej się wskazówki. Jeśli zdjęcie jest prześwietlone - wskazówka idzie w górę. Jeśli niedoświetlone - w dół.

Teraz ustaw czas i przesłonę aby ta wskazówka była mniej więcej po środku. Przy ciemnych scenach warto film mocniej naświetlić, wskazówka może wskazywać na minimalne prześwietlenie. W odróżnieniu od fotografii cyfrowej, negatywy za mocno naświetlone są do uratowania - można wyciągnąć szczegóły ze świateł. W fotografii cyfrowej, często prześwietlone partie obrazu są utracone i nawet zapisywanie zdjęć w RAW może nie pomóc. Jest takie powiedzenie: w fotografii tradycyjnej naświetlaj zdjęcie na światła. Czyli bez obawy jak wskazania światłomierza będą pokazywać za mocno naświetloną scenę. Ale tutaj też bądź ostrożny - to się sprawdza jeśli w kadrze masz scenę bardzo kontrastową. Dzięki takiemu naświetleniu zajestrują się szczegóły w cieniach. W wypadku równomiernie oświetlonej sceny - lepiej aby nie ryzykować prześwietlenia zdjęcia. Wracając do tematu, tu nie potrzeba bardzo wysokiej precyzji. Generalnie fotografia na filmie wybacza trochę drobnych błędów foto-amatorowi, a panie pracujące w fotolabach jeszcze i tak podkręcą Twoje zdjęcia zanim je zobaczysz na papierze :)

Gotowe? Film naciągnięty? Skoryguj jeszcze raz ostrość dla pewności i . . . wciśnij spust migawki. Moja Praktika była bardzo głośnym aparatem, miała mocne, charakterystyczne klapnięcie lustrem. Frajda, prawda? :)

Więcej o obiektywach

Obiektyw dobieramy do tego co chcemy fotografować - choć nie ma tu też sztywnych reguł.

Ogólnie wygląda to tak (ogniskowe dla małego obrazka/pełnej klatki w wypadku cyfry. Dla APS-C wartości będą inne!):

20mm i mniej - to bardzo szeroki kąt, efekt rybiego oka, tzw. fish-eye. Bardzo dużo widać na zdjęciu, obraz jest bardzo szeroki, ale też i zniekształcony. Fajne efekty uzyskuje się w street-foto. Można też próbować krajobraz. Architektura - wyjdzie groteskowo - powykrzywiane budynki. Portet - wysokie zniekształcenia, raczej do żartobliwych ujęć.

Oczywiście to nie są sztywne ramy. Równie dobrze można fotografować krajobraz na 20mm albo portret obiektywem 200mm. Jednak długie tele za bardzo skraca perspektywę i lepszy efekt plastyki zdjęcia uzyskasz mieszcząc się w niższym zakresie ogniskowych. Podobnie z krótkimi "lufami". Portret na 18mm spowoduje że na twarzy "wyjdzie" powiększony nos, a uszy będą mniejsze. Ale możesz wykorzystać ten efekt kreatywnie tworząc komiczne zdjęcie.

Na rynku jest bardzo dużo obiektywów jak pewnie zuaważyłeś. Nie wszystkie są dobre. Trzeba je kupować z głową. W starych konstrukcjach M42 jest kilka udanych pozycji, to szkła o super parametrach, pięknej plastyce obrazu, i co ciekawe, nie raz wykorzystywane są przez profesjonalistów. Np. przez filmowców Flektogon 35mm ze światłem 1:2.4 od Zeiss'a. Do kupienia używany za około 400zł. Bo ma super plastykę obrazu i fajny bokeh!

Sonar 135mm występuje w 2 wersjach. Starsza "zebra", bo posiada czarny tubus z biało-czarnymi pierścieniami oraz nowsza konstrukcja z lepszymi powłokami na soczewkach. Ten obiektyw to dobra propozycja do zdjęć portetowych. Zebra kosztuje w granicy do 200zł, wersja nowsza do około 400.
SMC Takumar 55mm to minimalnie dłuższa wersja standardu. Bardzo jasny, o super plastyce, bardzo miękki. Kto robił zdjęcia tym obiektywem, pozna cudzą pracę też zrobioną tym szkłem. Koszt do 200zł.

UWAGA! W znanym portalu aukcyjnym napotkasz się na takie opisy: LEGENDARNY obiektyw [tu nazwa modelu] albo KULTOWY itd. Często taki opis nic nie ma wspólnego z osiągami.

Z innych szkieł wartych zainteresowania mogę polecić:
Helios 44M4 58mm, 1:2.0 - bo ma fajny bokeh, taki kolisty, cena około 50-100zł
Jupiter 9 85mm, 1:2.0 - miękko rysujący do krótszego portretu
Tair 3S 300mm 1:4.5 - długi teleobiektyw o niezłej jakości obrazu jak na tak starą konstrukcję. Obiektyw polecany przez wielu foto-amatorów. Inaczej też zwany Fotosnajper, ponieważ sprzedawany był wraz z podstawką w formie kolby :)

A do makro, tzw. Rzeźnik Makro, Industar. Rzeczywiście to ostry obiektyw, ale poza ostrością nie grzeszy jakością.
W makro dobre są pierścienie pośrednie. Nie zawierają soczewek w środku - nie mają wpływu na jakość fotografii. Ciekawym rozwiązaniem jest też soczewka makro firmy Raynox. Nakręca się ją na gwint obiektywu, daje duże powiększenie, nie pogorsza zbyt obrazu. Soczewki są też pokryte powłokami antyodblaskowymi.